نقش زمینه‌ای بودجه‌ریزی عملیاتی در تحول نظام حکمرانی؛ رویکردی اقدام‌پژوهانه در ‏واکاوی نقش‌ها با التفات به سیاست‌های کلی نظام اداری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.‏

10.22081/jislamicgo.2025.71124.1012

چکیده

بودجه، ابزاری است قدرتمند در دست سیاست‌گذاران و مجریان سیاست که بدان‌وسیله، سیاست‌ها و برنامه‌های مورد نظر خود را در سیستم‌ها و بخش‌های مختلف، جاری می‌نمایند. نظام بودجه‌ریزی عملیاتی در چرخه‌ی حکمرانی، نقش‌های مهمی ایفاء می‌کند. این‌که نظام بودجه‌ریزی عملیاتی چه نقش‌آفرینی و کاربردی در چرخه‌ی حکمرانی و تحول آن دارد، موضوعی است که در این مقاله به آن خواهیم پرداخت. نظام بودجه‌ریزی عملیاتی، سه رکن دارد که در بستر ماژول‌های شش‌گانه‌‌ی نظریه‌ی برنامه[1] شکل می‌گیرد. این ماژول‌‌ها و نظام ارتباطی آن، رهاوردهای اطلاعاتی و تحلیلی فراوانی را در چرخه‌ی حکمرانی به‌همراه دارد. در این مقاله با رویکردی اقدام‌پژوهانه و مبتنی بر مشارکت و بازیگری محققین در فرایند بهبود نظام حکمرانی، رهاوردهای نظام بودجه‌ریزی عملیاتی در هر یک از مؤلفه‌های اصلی تحول نظام اداری به‌عنوان بخش مهم چرخه‌ی حکمرانی، استخراج و تبیین شده است. در این مقاله نشان داده شده است که طراحی نظام جامع بودجه‌ریزی عملیاتی، فرهنگ‌سازی، آموزش و استقرار آن در بخش‌های مختلف، زمینه‌ساز تحقق بسیاری از آرمان‌هایی است که در نظام حکمرانی و سیاست‌های کلی نظام اداری و اسناد بالادستی مربوطه مترصد آن هستند. رویکرد اصلی این تحقیق، کیفی، جهت‌گیری آن، کاربردی و استراتژی انجام آن، اقدام‌پژوهی بوده است. همچنین شیوه‌ی گردآوری داده‌ها در این تحقیق شامل مشاهده، بررسی اسناد و مدارک و مصاحبه بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Operational Budgeting in the ‎Transformation of the Governance System: An Action-‎Research Approach in Examining Roles with Attention ‎to the General Policies of the Administrative System

نویسنده [English]

  • Hosein Parkan
‎ ‎. Assistant professor, Islamic Sciences and Culture Academy, Qom, Iran.‎ ‎h.parkan@isca.ac.ir. ‎
چکیده [English]

The budget is a powerful tool in the hands of policymakers and implementers, used to implement their policies and programs across various systems and sectors. The operational budgeting system plays significant roles in the governance cycle. This article explores the roles and applications of the operational budgeting system in the governance cycle and its transformation. The operational budgeting system consists of three main components that are developed within the framework of the six modules of the program theory. These modules and their interconnections bring substantial informational and analytical outcomes within the governance cycle. This article, with an action-research approach, based on the participation and involvement of researchers in the improvement process of the governance system, extracts and explains the outcomes of the operational budgeting system in each of the main components of administrative system transformation as a critical part of the governance cycle. The article demonstrates that the design of a comprehensive operational budgeting system, its cultural development, training, and implementation across various sectors, paves the way for achieving many of the goals sought in the governance system and the general policies of the administrative system, as well as related higher-level documents. The main approach of this research was qualitative, its orientation was applied, and its strategy was action research. Also, the data collection method in this research included observation, document review, and interview.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Governance Cycle
  • Administrative Transformation
  • Budget
  • Operational ‎Budgeting
  • General Policies of The Administrative System.‎
ابراهیمی، سعید؛ فردانی، سعید؛ محمدنبی، زهره و الیانی، نوشین. (1388). بررسی و تحلیل استراتژیک استقرار نظام بودجهریزی عملیاتی(در شهرداری اصفهان) با استفاده از روش ماتریس SWOT، تهران: سومین کنفرانس بودجه‌ریزی عملیاتی.
احمدی، مسعود. (۱۳۹۲). مدیریت تحول اداری(سازمان) (با رویکرد پژوهشی به نظام اداری ایران) قابل استفاده مدیران و دانشجویان رشتههای مدیریت. ساری: ‏‫پژوهشهای فرهنگی.
الوانی، سیدمهدی؛ ریاحی، بهروز. (1382). اندازه‌گیری کیفیت خدمات در بخش عمومی (چاپ اول). تهران: انتشارات مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران.
اسکاپ، ای. (1384). حکمرانی خوب چیست؟. اقتصاد سیاسی، 2(8).
بارانی، صمد؛ فقیهی، ابوالحسن و نجف بیگی، رضا. (1396). موانع تحول نظام ادرای ایران: مطالعه‌ای در فرهنگ سازمانی. پژوهش های مدیریت عمومی 10 (36)، صص 5-30.
باقریان، محمد. (1379). مفاهیم و چارچوب مدیریت راهبردی با نگرش‌های بومی. تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.
پرکان، حسین؛ اسکندری، علی. (1394). طراحی مفهومی نظام جامع بودجه‌ریزی عملیاتی. قم: انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
پورکیانی، مسعود؛ پیرمرادی، نسرین. (1387). توانمندسازی و تحول سازمانی. ماهنامه تـــدبیر، شماره 195. صص 20-25.
جعفرنژاد، احمد. (1378). مدیریت تکنولوژی مدرن. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
حسن‌آبادی، محمد؛ نجارصراف، علیرضا. (‏‫۱۳۸۶). مدل جامع نظام بودجه‌ریزی عملیاتی «مدل الماس». تهران: مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران.
حسن‌آبادی، محمد؛ نجارصراف، علیرضا. (‏‫۱۳۸۹). کاربرد اطلاعات عملکردی در نظام بودجه‌ریزی. تهران: مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران.
دراکر، پیتر. (1379). چالش‌های مدیریت در سده 21 (مترجم: محمود طلوع) تهران: نشر رسا.
ده برنامه تحول در نظام ادارى کشور (28/4/1389)، قابل دسترسی در:
دیویس، استانلی. (1373). مدیریت فرهنگ سازمانی (مترجم: ناصر میرسپاسی). تهران: نشر مروارید.
رابینز، استیفن پی. (1373). مبانی رفتار سازمانی (مترجمان: علی پارسائیان و سیدمحمد اعرابی). تهران: مرکز پژوهش‌های فرهنگی.
ریکور، پل. (1386). درباره ترجمه: اندیشه در عمل (مترجم: مرتضی بحرانی). تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
سیاست‌های کلی نظام اداری، ابلاغی مقام معظم رهبری، 1389، قابل دسترسی در:
https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=16992
طاهری، الهه؛ اردلان، علیرضا. (1389). آنالیز استقرار نظام بودجه‌ریزی عملیاتی در جهاد دانشگاهی یزد (با استفاده از روش ماتریسSWOT چهارمین کنفرانس بودجهریزی عملیاتی. تهران.
فرزیب، علیرضا. (1381). بودجه‌ریزی دولتی در ایران. تهران: موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.
فرج‌وند، اسفندیار. (1381). فراگرد تنظیم تا کنترل بودجه (ویرایش دوم). تهران: انتشارات گلباد.
فصلنامه تحول اداری، قابل دسترسی در:
قانون بودجه سال ۱۳۸۱ کل کشور، مصوب 25/12/1380، قابل دسترسی در:
قانون بودجه سال ۱۳۸2 کل کشور، مصوب 24/12/1381، قابل دسترسی در:
قانون بودجه سال ۱۳۸3 کل کشور، مصوب 24/12/1382، قابل دسترسی در:
قانون بودجه سال ۱۳۸4 کل کشور، مصوب 25/12/1383، قابل دسترسی در:
قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 10/12/1384، قابل دسترسی در:        https://rc.majlis.ir/fa/law/show/127427
نقشه راه اصلاح نظام اداری، مصوبه شماره 206/ 93/ 560، مورخ 14/12/1392، قابل دسترسی در:                                 https://shenasname.ir/tahavol/2372-map93
هریسون، جفری ؛ جان، کارون. (1380). مدیریت استراتژیک (مترجم: بهروز قاسمی). تهران: نشر آبتین.
Daft, Richard L. (2010); "Organization Theory and Design", South-Western, Cengage Learning.
Mckay, Duncan J. (2003); "Effective financial Planning for Library and information service". Europa Publiction.
Curristine, Teresa (2007): Performance budgeting in OECD countries. Paris: OECD.
Funnell, S. C.; Rogers, P. J. (2011): Purposeful Program Theory: Effective Use of Theories of Change and Logic Models: Wiley. Available online at https://books.google.com/books?id=A9Iid1tcGwgC.
Gordan A., and F. E. Sellers, (2002); “Accounting and Budgeting Systems”: The Issue of Congruency, Journal and Public Policy.